غار کرفتو

کرفتو نام یکی از غارهای مهم ایران است که در استان کردستان قرار داشته و از جمله جاذبه‌های طبیعی گردشگری این استان به شمار می رود. این غار در 72 کـیـلـومـتـری خاوری شـهـرسـتان سـقـز و تـقـریـبا با هـمـیـن فاصـله در شمال شهرستان دیـوانـدره قـرار گـرفـتـه که 12 کيلومتر تا دهستان کرفتو فاصله دارد. اصـلـی‌تـریـن راه دسـتـرسـی به آن از طـریـق جاده تکاب است، عـبـور از یک بخـش به نام گـورباباعـلـی و سـپـس روسـتای یـوز باش ‌کـنـدی و در ادامـه حـدود 3 کـیـلـومـتـر بعـد از آن غار کـرفـتـو قـرار دارد.

غار کرفتو در سـیـنه یک رشـتـه کـوه آهـکـی در شـمال دره‌ای عـمـیـق قـرار گـرفـته كه آثار مـتعـددی از پـناگاه‌ها، دخـمـه‌ها و حـفـره‌هایـی نیز در کـنار غار اصـلـی دیـده مـی‌شـوند. مـوقـعـیـت غار به گـونه‌ای است که به طـور کـلـی بادگـیـر نبوده و در زمـسـتان دامـنـه جـنـوبـی را نـمـی پـوشـانـد، در حـالـی که 500 مـتـر دورتـر و در جـنـوب‌خاوری، غار بادگـیـر بـوده و بـرف آن را كاملا مـی‌پـوشـانـد. به همین دلیل است که در زمـسـتان‌ها و هـنگام سـرما درون غار گـرم و در تابـسـتان به لحاظ کـوران باد غار خـنک می باشـد. ورودي غار از دامنه كوه حدود 25 متر فاصله دارد كه در گذشته راهي نسبتا سخت و دشوار در كمر كوه،‌ بازديد‌كنندگان را هدايت مي‌كرد، ولي امروزه با عبور از پلكاني فلزي مي‌توان به دهانه ورودي غار رسيد.

در سـوی دیگـر دره، کـوه دیگـری وجـود دارد که به عـلـت الـقـا شـکـل طـبـیعـی آن، مـردمان محلی به آن "سـه‌دخـتـران" می‌گـوینـد. دو چـشـمه آب نيز در زیـر تـقاب‌های پـایـیـن غار وجـود دارد که سـالـیان دراز مـردم از آن بهـره‌مـنـد گـردیـده‌انـد. غار کـرفـتـو در دوران "مـزوزوئـیـک" میان زیست یا دوران دوم، که 160 میلیون سال به طول انجامیده است زیـر آب بـوده و در اواخـر هـمـیـن دوره، اين ارتـفاعات از زير آب بـیـرون آمـده است.

مشخصات غار كرفتو

ایـن غار آهـکـی است و در دوره های مخـتـلـف، انـسـان در آن سکـونـت کـرده و به هـمـیـن دلـیـل تـغـیـیـر حالـت داده است. در داخـل غار هـنوز هـم آب وجـود دارد و بـرای دیـدن بعـضـی از جاهای مخـتـلـف آن بایـد از قایـق‌های کـوچک اسـتـفاده کـرد. وجـود تصاویـر و اشکال نـقـاشـی شـده از (حيوان،‌ انسان و گياه) داخـل غار از جـمله دیـدنـی‌های مـوجـود در ایـن اثـر باسـتانـی می‌باشـد که هـر بـیـنـنـده ای را به خـود جـلـب می کـنـد .

طول غار حدود 750 متر است و راه‌هاي فرعي متعددي از آن منشعب مي‌شود. معـماری ایـن غار صخـره ای، چهار طـبـقـه در دل کـوه است كه ازطرف گروه باستان‌شناسي مستقر در منطقه، طبقه چهارم اين غار به تالار آرميتاژ معروف شده كه زيبايي خاصي دارد. سراسر سقف اين تالار به صورت بسيار خاصي شکل گرفته و دليل آن احتمالا انحلال به صورت ناهمگن در بخش‌هاي مختلف سقف است. سقف غار شباهت زيادي به تالارهاي موسيقي(آکوستيک) دارد.

حجـاران ماهـر فـضاهای مـداخـل غار را تـراشـیـده و اتـاق‌ها، راهـروها و دالان‌های مـتعـددی به وجـود آورده‌انـد که از مـیان غارهای "دسـت کـن" باقـی مانـده از دوران گـذشـته، ایـن غار معـماری کامـل‌تـری دارد. بـر سـر در یکـی از اتـاق‌های طـبـقـه سـوم کـتـیـبـه‌ای یـونانـی وجـود دارد و به هـمـیـن عـلـت غار را معـبد هـراکـلـس (هـرکـول) نيز می‌نامـنـد، در ایـن کـتـیـبـه آمـده:

در ایـن جا هـراکـلـس سکـونـت دارد باشـد که پـلـیـدی در آن راه نـیابـد

(هركول يا هراكلس نام قهرمان اسطوره‌اي یونان و روم باستان فرزند خداي زئوس و آلكمنا است. او براي تبديل شدن به يكي از خدايان وادار شد كه دوازده مرحله پر خطر را پشت سر بگذارد كه به دوازده‌خان هركول معروف است.)

پیشینه کاوش های صورت گرفته در غار کرفتو

غار كرفتو در سال 1818 توسط "سر رابرت كرپورتر" بازدید و كتیبه آن خوانده شد. در سال 1838 "هنری اولینسون" از غار بازدید كرد و آن چه را كه به وسیله كرپورتر از كتیبه خوانده شده بود، اصلاح نمود. در سال 1963، "سراورل اشتین" همراه با دستیار هنری‌اش ایوب‌خان نقشه اتاق‌های حجاری شده، راهروها و دهلیزهای طبیعی را تهیه كردند كه البته اكنون با توجه به این كه خاك‌برداری و پاك‌سازی راهروها و دهلیزها به طور كامل انجام گرفته، نقشه اشتین كامل نیست.

کاوش و گمانه‌زنی‌هاي اخير در غار کرفتو

اين غار در زمستان سال 1379 گمانه‌زني شد و با بررسي باستان‌شناختي در محوطه بيرون و داخل غار،‌ آثاري از دوران‌هاي مختلف به دست آمد. كشف تراشه‌هاي سنگي در طبقه چهارم و محوطه بيرون غار مي‌تواند نشانه‌اي از استفاده انسان در دوران پيش از تاريخ از اين غار باشد. هم‌چنين نمونه سفال‌ها و اشياي به دست آمده، ادامه سكونت انسان را در طول دوران تاريخي اشكاني و ساساني و دوران اسلامي يعني قرون ششم تا هشتم ه. ق مسجل مي‌سازد.

در نـتـیـجه آزمایـشـات خاک‌شـناسـی که از غار کـرفـتـو به دسـت آمـده، نـشـان می‌دهـد به عـلت یک رشـته فعالـیـت‌های جـزئی و فعـل و انفعالاتـی که در سـطح غـار به عـمـل آمـده و رسـوبات بر جای مانـده، ایـن غـار از هـزاره چهارم پـیـش از مـیلادعاری از فعالـیـت‌‌های انـسـانـی گـردیـده و سـاکـنـیـن آن که گـله‌دارانـی کـوچ‌رو بـوده‌انـد آن مـنطـقه را تـرک کـرده‌انـد.

غار کـرفـتـو به جهـت گـمانه‌هایـی که در آن حـفـر گـردیـده و بعـضا تا عـمـق 5/5 مـتـر پـایـیـن رفـته و با تـوجـه به لایـه‌های مـوجـود که تحـتانـی‌تـریـن آن دارای تـراشـه‌های سـنگـی و تـیغـه‌ای بـوده است یک فاصله هـزار سـاله را نـشـان مـی‌دهـد و دوباره به آثار زیـسـت‌انـسـانـی مـی‌رسـد که دارای چهاردوره سکـونـتـی است: پـیـش از تاریخ، اشکانـی، سـاسـانـی، اسـلامی که البته دوره سـلـوکی آن چـنـدان مـورد یـقـیـن نیست.

پیشینه تاریخی محوطه

بر پایه معماری موجود و نیز كتیبه یونانی مذکور، قدمت و سابقه سكونت و یا مورد استفاده قرار گرفتن اين غار را از دوره سلوكی به بعد، یعنی اشكانی، ساسانی و اسلامی می‌دانستند كه پس از كاوش‌هایی كه در دو فصل انجام گرفت و با نتیجه‌ای كه از مطالعات محوطه‌های اطراف غار به دست آمد مشخص گردید كه در پیش از تاریخ، به احتمال از اواخر هزاره پنجم پ.م. و هزاره چهارم پ.م. این غار همزمان با پناگاه‌های و غارهای دیگر از جمله غار كانی میكائیل (در 1 كیلومتری شمال كرفتو) مورد استفاده قرار گرفته است.

حاصله از كاوش‌ها